Khi đến với Quảng Nam ngoài những địa danh du lịch như phố cổ Hội An, Cù Lao Chàm, thánh địa Mỹ Sơn... hay làng trống Lâm Yên, suối Tiên, Khe Lim... thì du khách không thể bỏ qua những món ăn dân dã đặc sản Quảng Nam.
Nơi tập trung những món ăn ẩm thực nổi tiếng của Quảng Nam là khu phố cổ Hội An. Nơi đây là trung tâm văn hóa cũng như ẩm thực của Quảng Nam bạn cũng khó có thể thưởng thức hết được các món ăn nơi đây.
Cùng điểm qua những món ăn đã làm nên thương hiệu của Hội An nói riêng và Quảng Nam nói chung:
1. Cơm gà Hội An
Gạo để nấu cơm gà là loại gạo ngon, thơm và dẻo, được lựa chọn kỹ lưỡng, ướp gia vị rồi nấu với nước luộc gà và lá dứa bằng lò củi. Gà được dùng là loại gà ta còn tơ, thịt mềm mà không bở, chắc mà không dai, da mỏng thịt thơm. Sau khi luộc, thịt gà được xé nhỏ ra rồi bóp với hành tây, hành phi, muối tiêu và rau răm. Cuối cùng là bày cơm ra đĩa, cho gà đã xé lên cơm, ăn với hành tây, đu đủ chua, rau thơm Trà Quế, nước tương và tương ớt. Ngoài ra, còn có một chén súp trộn tim, gan, cật gà ăn kèm. Với tất cả sự khéo léo tỉ mỉ trong cách chế biến của mình, người Hội An đã tạo ra một món cơm gà rất riêng, mang đậm dấu ấn của Hội An
2. Cao lầu Hội An
Cao lầu, món ăn độc đáo gắn liền với phố cổ Hội An. Mới nhìn cao lầu trông giống như mì, nhưng không phải mì. Người ta ít biết đến cao lầu không phải vì nó không ngon mà vì món ngon này khiêm nhường. Nhiều người cho rằng món này của người Hoa, nhưng Hoa kiều ở đây lại không công nhận nó. Còn người Nhật thì cho rằng nó giống mỳ udon của họ nhưng khác về hương vị và cách chế biến.
Tinh túy của món cao lầu là sợi mì, thường được chế biến rất công phu. Đầu tiên, gạo thơm đem ngâm vào nước tro, mà phải là tro nấu củi lấy ở tận Cù lao Chàm, khi ngâm mới tạo ra được sợi mì có độ giòn, dẻo, và khô. Sau đó lọc kỹ, xay thành bột; nước xay gạo phải là nước ở giếng Bá Lễ do người Chăm làm cách đây cả ngàn năm, mới được nước ngọt, không bị phèn và mát lạnh. Tiếp tục dùng vải bòng nhiều lần cho bột dẻo, khô, cán thành miếng vừa cô, xắt thành từng sợi, đem hấp nhiều lần rồi phơi khô để làm sợi mì. Qua nhiều lần xử lý như vậy nên dù cao lầu có để qua đêm cũng không sợ ôi thiu.
Người ta thường ăn cao lầu với giá trụng nước sôi nhưng không được quá mềm. Thêm ít rau sống, được lấy ở làng rau truyền thống Trà Quế nổi tiếng ở Hội An. Giá trụng đổ ra tô, xếp mì lên trên, thêm vài lát thịt xíu rồi đổ tép mỡ (da heo chiên giòn) và một muỗng mỡ heo rán để sẵn bên lò nước. Với thịt xíu, chỉ dùng thịt heo cỏ, thịt săn chắc, thơm, vừa mỏng da vừa nhiều nạc và nước của nó mới có vị ngọt. Khi ăn, cao lầu cho cảm giác sựt sựt của sợi mì, đủ mùi vị chua, cay, đắng, chát, ngọt của rau sống, hương vị của mắm, bột thơm, nước tương… và tép mỡ vỡ tan trong miệng.
3. Bánh bao – Bánh vạc
Bánh bao – bánh vạc là hai loại bánh có nguyên liệu cách làm gần giống nhau và thường ăn chung trên một đĩa bánh. Nguyên liệu chính để chế biến hai loại bánh này là gạo, loại gạo thật trắng, nguyên hạt, dẻo, thơm, trồng trên ruộng đất sạch. Nhân bánh vạc được làm từ tôm đất giã nhuyễn trộn với một ít tiêu, tỏi, hành, sả cùng những gia vị bí truyền. Nhân bánh bao được làm từ thịt heo, nấm mèo, hành lá thái mỏng rồi cũng xào cùng gia vị bí truyền đó. Có lẽ phần gia vị này cũng là một nguyên nhân khiến bánh bao – bánh vạc chỉ có thể ăn ngon ở Hội An.
4. Bánh đập – Hến xào
Bánh đập (hay còn gọi là bánh chập) là loại bánh dân dã mà người Quảng Nam nào cũng biết đến. Nó là sự kết hợp hài hòa giữa hai loại bánh tráng nướng và bánh tráng ướt với một số nguyên liệu khác để tạo nên hương vị mới lạ. Miếng bánh đập ròn rụm tan trong miệng ăn kèm với hến xào vừa miệng là món ăn chơi cực hấp dẫn ở Hội An
Bánh được tráng từ loại gạo dẻo thơm ngon, một phần làm bánh tráng nướng, một phần làm bánh tráng ướt. Với bánh tráng nướng, bánh được tráng cực kỳ mỏng, rồi mang đi phơi khô và nướng trên bếp than đỏ, sau đó bỏ vào bao cột kín để giữ được độ giòn lâu và dùng làm dự trữ. Bánh tráng ướt, chỉ khi nào ăn mới làm.
Bánh đập được tạo nên từ hai loại bánh này. Ghép một miếng bánh ướt với một miếng bánh tráng giòn, trên nửa lớp bánh ướt quệt lên nhân đậu xanh nhuyễn, phết dầu mỡ hành. Tùy theo sở thích, người ta có thể cho thêm mì lá (mì bánh đa sợi nhỏ) vào cùng với lớp bánh tráng ướt.
Tiếp đó dùng tay đập nhẹ nhẹ lên bánh để hai miếng bánh dính lại với nhau, phần bánh tráng nướng bị vỡ và phần bánh ướt sẽ kết dính các vụn bánh nướng lại, giúp cho miếng bánh tráng nướng không cứng cũng không bị mềm nhũn mà ươn ướt, dẻo dẻo. Sau đó gập đôi bánh lại là đã có một chiếc bánh đập. Bánh đập phải thật mỏng ăn mới ngon.
Ăn bánh đập cũng như ăn bánh xèo, phải có vừng, chấm nước mắm ớt và đồ ăn ghém chua. Nước chấm được pha từ mắm cái. Mắm pha với một chút đường, trái dứa bằm nhỏ, một chút hành phi dầu, nêm nhiều tỏi và ớt sừng xanh đặc hiệu của xứ Quảng, loại ớt này khi giằm vào mắm thì dậy mùi thơm đặc trưng. Như thế là đã có một chén nước chấm hoàn thiện. Chén nước chấm chỉ đơn giản vậy thôi nhưng ngon đến lạ.
5. Chè Bắp
Hội An có nhiều nơi bán chè bắp nhưng ngon và nổi tiếng nhất vẫn là chè bắp Cẩm Nam. Nguyên liệu để nấu chè gồm có bắp (ngô), đường kính, bột năng. Bắp để nấu chè là loại bắp sữa (bắp non) được trồng trên những bãi bồi ven sông. Nhờ lượng phù sa bồi đắp hàng năm mà những bãi bồi này luôn màu mỡ, khiến trái bắp có những hương vị ngọt, thơm đặc trưng của phố Hội.
Bắp bẻ về được lột vỏ, rửa sạch để ráo nước rồi dùng dao bào mỏng những hạt bắp, khi lưỡi dao chạm vào đến lõi thì dừng lại. Đem bắp xào rồi cho vào nồi nấu tới khi nào nước trong nồi sôi lên thì cho đường kính vào, để nhỏ lửa cho bắp ngấm đường. Lúc này cho thêm bột năng vào khuấy đều để tăng thêm độ sánh và hương vị cho món chè.
6. Mì Quảng
Mì Quảng cũng như phở, bún đều được chế tác từ gạo nhưng lại có sắc thái và hương vị riêng biệt. Ðúng như tên gọi, mì này nguyên có nguồn gốc xuất phát từ xứ Quảng Nam. Ðể làm mì, người ta dùng gạo tốt ngâm nước cho mềm, đem xây thành nước bột mịn, vừa trùng (không đặc không lỏng) pha thêm ít phèn sa để cho sợi mì giòn, cứng rồi đem tráng thành lá mì. Khi chín vớt ra đặt lên vỉ cho nguội, thoa sơ lớp dầu cho mì khỏi dính sau đó xắt thành sợi. Nước nhưn (nhân) mì tiếng địa phương còn gọi là nước lèo – được làm bằng tôm, thịt heo, hoặc bằng thịt gà, có khi được làm bằng cá lóc, thịt bò… rất là đa dạng nhưng phổ biến hơn cả là những tôm, thịt hay thịt gà.
Muốn làm nhân tôm thịt người ta làm tôm sống, bỏ dầu, một số con đem giã dập, một số để nguyên con. Thịt ba chỉ xắt mỏng cho vào với tôm ớp gia vị rồi đa lên bếp tô cho thấm. Lại cho thêm mấy củ hành, đổ vào nồi nấu cà chua, thơm (dứa) để lấy vị thơm, ngọt cho nước lèo (nước nhưn). Ðối với nhưn thịt gà thì sau khi đã làm sạch, chặt thành từng miếng nhỏ trộn ớp với tiêu, hành, tỏi, đa lên bếp tô cho thấm, rồi nấu thêm với các loại cà chua, thơm hành đến khi chín thành nước lèo. Nước nhưn mì không cần nhiều màu mè, không cần nhiều gia vị mà phải trong và có vị ngọt. Cái ngọt này đặc biệt khác với vị ngọt của nước phở nấu bằng xương bò, nước lèo của bún hầm xương heo. Rau sống để ăn với mì thông thường là loại rau đắng, diếp cá, rau húng, rau quế, rau cải, hành, ngò… của vùng rau Trà Quế nổi tiếng nằm ở phía Ðông Bắc phố cổ Hội An, ăn mì Quảng phải kèm rau sống Trà Quế mới thật đúng “tông”. Chỉ có rau ở vùng này mới thể hiện hết cái nhiều mùi vị hương thơm: cay, chát, ngọt, đắng… làm tăng thêm hương vị của tô mì Quảng.
7. Bánh xèo Hội An
Bánh xèo là một món ăn dân dã đặc trưng của Việt Nam, tuy nhiên tùy ở mỗi vùng miền mà bánh xèo lại mang những hương vị khác nhau, theo những cách chế biến cũng khác nhau, để phù hợp với khẩu vị của từng địa phương cũng như là tận dụng được các nguồn nguyên liệu đặc trưng của địa phương đó. Và đương nhiên Hội An, thành phố ẩm thực nổi tiếng về các loại bánh cũng không ngoại lệ, bánh xèo cũng là một trong những món ăn vặt khá nổi tiếng ở vùng đất phố Hội này.
Ở phố cổ Hội An và mùa lạnh thì bánh xèo là loại bánh thịnh hành nhất. Vào những ngày này, trong quán bất cứ giờ nào cũng đều có khách đến ăn. Cũng có thể mua mưa ở đây là mùa có nhiều tôm nhất, mà nguyên liệu chính làm nhân bánh xèo chính lại chính là tôm. Những con tôm nước lợ (tôm đất) mập mạp, tươi rói, thịt ngọt là nguyên liệu không thể thiếu để tạo nên vị ngọt của bánh xèo. Thịt chỉ là phần phụ, hơn nữa làm bánh xèo phải ngồi bên bếp lửa liên tục rất là nóng nực, vì vậy mùa mưa là mùa thích hợp nhất cho việc làm loại bánh này.
Sự cuốn hút của món ăn này là nhờ vào vị giòn tan của bột gạo, vị béo bùi của nước cốt dừa, mùi thơm của bột nghệ hòa lẫn các loại của rau thơm, bên cạnh đó chất đạm thường được sử dụng là thịt bò, tôm, mực. Bánh phải ăn nóng mới ngon, đúng điệu, tức làm đến đâu ăn đến đấy và khi ăn không dùng đũa, muỗng mà chỉ dùng tay. Cách thưởng thức bánh xèo ngoài việc dùng khứu giác, vị giác ra, bắt buộc người ăn phải dùng đến xúc giác, thính giác mới thấy hết phần hấp dẫn. Và nó đặc biệt hợp khẩu vị của mọi du khách trong những ngày đông giá rét.Thông thường khi ăn bánh xèo chúng ta dễ ngán bởi vị béo của bánh được chiên bằng dầu, mỡ và đạm ở tôm thịt mực… đi kèm trong bánh vì thế bạn có thể thưởng thức kèm các loại chè đặc sản rất ngon ở Hội An.
8. Bánh Bèo Hội An
Trong các món ăn chế biến từ gạo, sau mỳ Quảng, bánh bèo là một món ăn chiếm được sự ưa chuộng của đông đảo cư dân Hội An, nhất là cư dân ở các vùng nông thôn.
Để làm bánh bèo, người ta chọn loại gạo ngon cho vào ngâm nước để gạo mềm rồi xay thành nước bột mịn. Bánh ngon hay dở phụ thuộc phần lớn vào khâu xay này. Nước bột không được đặc quá, vì đặc bánh sẽ cứng, ít dẽo. Nếu lõng quá, bánh sẽ nhão, không đứng tròng (chén bánh không trũng ở giữa). Nước bột này khi lấy tròng xong (kỹ thuật thử độ dẻo và mịn của bột) được cho vào chén rồi sắp lên vỉ tre đặt vào nồi để hấp. Bánh chín được vớt ra để chồng úp lên nhau cho nguội. Chén bánh khi chín trắng tinh, mềm mướt, giữa lại có một xoáy tròn thật là ngộ nghĩnh. Chén để làm bánh bèo là một loại chén bằng đất nung tráng men, nhỏ hơn chén ăn thông thường, mà tròn trịa dễ thương. Nhưn (nhân) bánh bèo chủ yếu được làm từ những sản vật địa phương đó là tôm, thịt… tôm bỏ đầu, băm nhỏ, thịt xắt nhỏ hạt lựu, trộn vào với tôm ướp với gia vị, pha thêm chút bột điều (loại bột màu đỏ được chế từ một loại quả cây) cho tăng phần màu mè hấp dẫn, rồi đưa lên bếp xào chín, hòa thêm ít nước bột gạo đổ vào, sao cho nhưn chín có dạng sền sệt màu đỏ hồng, vị ngọt béo lẫn vị cay the và thơm là đạt yêu cầu. Nhưn nấu chín được đựng trong một chiếc nồi con, trên mặt có rãi một lớp tiêu lấm chấm đen và vài cộng hành xanh xanh xắt nhỏ.
Bánh bèo có mặt khắp Hội An, nhưng nhiều hơn cả vẫn là những vùng ven phố Hội như Cẩm Châu,Cẩm Nam… với những quán lá nhỏ đơn sơ mà mát mẽ, ấm cúng. Khách vào quán, người chủ sắp nhiều chén bánh lên khay, múc nhưn đổ vào, thêm dầu mỡ, tương ớt, hành thơm rồi bày lên bàn. Tùy theo khẩu vị của ngưòi ăn mà có thể thêm tí nước mắn hay tí ớt vào. Nhìn chén bánh bèo trắng phau, nhưn giữa màu đỏ hồng điểm tôm thịt như nhụy một đóa hoa đang khoe hương khoe sắc. Lại thêm mùi thơm sực nức, đầy hấp dẫn khiến cho người ăn muốn một lần ăn hết mấy chục chén bánh bèo cho hả dạ. Dụng cụ để ăn bánh bèo không phải dùng đũa, cũng không phải dùng muỗng mà dùng một thanh tre vót hình lưỡi dao, gọi là “dao tre”. Lối ăn thế này cũng gợi bao sự hiếu kì cho khách và cũng là lối ẩm thực khác biệt giữa bánh bèo với các loại bánh được chế tác bằng gạo khác.
9. Hoành Thánh
Nhiều năm đi qua, hoành thánh Hội An vẫn không thôi hấp dẫn thực khách. Không chỉ khám phá hương vị lạ, với nhiều du khách hoành thánh đã trở thành một đặc sản không thể thiếu trong nền văn hóa ẩm thực phố cổ.
Không chỉ thỏa mong ước ngắm phố rêu phong trong ánh đèn lồng lung linh, huyền ảo… nhiều du khách phương xa muốn về Hội An chỉ để được thưởng thức những món đặc sản nổi tiếng do chính bàn tay người phố Hội chế biến. Đó có thể là món ăn truyền thống của người Việt như mì Quảng, cơm gà… hay những món được tạo nên từ sự giao thoa nền văn hóa giữa các dân tộc đã để lại như cao lầu, xí mà, hoành thánh…
Nguyên liệu chính làm nên hoành thánh là bột mì, trứng gà và tôm. Từng công đoạn làm hoành thánh khá tỉ mỉ. Trước tiên, chọn loại bột mì thơm dẻo, trộn bột mì với trứng gà sau đó đánh đều hỗn hợp này nhiều lần cho thật nhuyễn, cán bột càng mỏng càng tốt. Cắt bột thành từng miếng nhỏ chừng 1 tấc vuông để làm vỏ bánh hoành thánh.
Phần nhân bánh được chế biến từ những con tôm đất còn tươi nguyên đã làm sạch sẽ. Nêm nếm gia vị vừa ăn, cho vào cối giã nhỏ rồi quết lại cho thật nhuyễn. Nhẹ nhàng đặt phần vỏ bánh lên lòng bàn tay, cho nhân vào giữa, túm đều các mí bánh thật khít. Điểm đặc biệt là hoành thánh Hội An có nhiều loại: hoành thánh nước, hoành thánh chiên nhưng có thể nói mỗi loại có một vị riêng, đều được điều chế cầu kỳ.
Muốn ăn hoành thánh nước thì đem hoành thánh mới làm hấp cách thủy chừng dăm phút. Hoành thánh nước ngon hay không phần nhiều phụ thuộc vào nước nhưn. Đầu bếp có kinh nghiệm thường chọn xương heo ít mỡ nhiều nạc. Chặt xương thành từng miếng nhỏ, nấu rục. Khi xương đã chín mềm, vớt ra khỏi nồi. Khử cà chua, hành tây xay nhỏ với dầu, đổ hỗn hợp này vào nồi nhưn. Cho vào nồi một ít nấm rơm, bắp su, dứa nấu chín, nêm gia vị vừa ăn và hạ lửa.
Hoành thánh hấp được trụng lại vào nồi nước nhưn cho thật chín, sau đó đặt vào bát. Mỗi tô hoành thánh thường có 5-7 bánh. Ngoài ra có thể cho thêm một ít mì sợi được trụng với nước sôi vào bát hoành thánh. Thưởng thức hoành thánh nước trước hết phải bằng mắt. Ai lần đầu thưởng thức cũng không khỏi ngạc nhiên trước một bát hoành thánh khá đẹp mắt với màu xanh non của bắp su, màu vàng tươi của tôm và điểm xuyết là màu đo đỏ của cà chua. Cầm đũa gắp từng bánh hoành thánh, hương vị ngọt ngào, thanh nhẹ cứ đọng mãi trong miệng.
Khác với hoành thánh nước, hoành thánh chiên lại hấp dẫn với đĩa bánh chín vàng ươm, vuông vức. Thay vì hấp, người ta đem từng chiếc bánh mới làm cho vào chảo ngập dầu rồi chiên chín. Trong khi đợi bánh ráo dầu, xếp một lớp xà lách, cà chua xắt mỏng, rau thơm vào đĩa rồi đặt hoành thánh lên trên. Cuối cùng, chan nước xốt cà chua và khoai tây lên mặt bánh.
10. Bánh ướt cuốn thịt nướng
Dọc bờ sông Hoài có một vài gánh hàng bán bánh ướt cuốn thịt nướng. Những gánh hàng như thế này chỉ đơn giản là một quang gánh đầy ắp rau sống, thịt và bánh ướt, bánh cuốn. Chỉ như thế thôi mà đi từ xa, mùi của thịt nướng đã đánh thức khứu giác rồi! Các gánh hàng như thế này ở hai bên vỉa hè, nên khi đến ăn bạn phải chịu khó ngồi trên cái ghế bé tẹo. Nhưng có như vậy mới cảm giác trọn vẹn sự bình dân của món ăn này. Gặp những hôm nào trời lạnh, nếu đi hơi đông thì bạn phải chịu khó chờ mới có chỗ ngồi.
Thịt nướng bản to được ướp gia vị từ trước rồi được kẹp giữa một chiếc đũa. Khi mình đến, người ta sẽ lấy từng xiên thịt và nướng bằng bếp than. Ngồi chờ tầm 10 đến 15 phút là đã có khoảng 10 xiên cho bạn thưởng thức rồi.
Công việc bây giờ của bạn là cuốn một lớp bánh tráng mỏng kèm rau sống, dưa và chuối xanh được bày sẵn ở dĩa kèm miếng thịt nướng rồi thưởng thức cùng nước sốt sền sệt. Thịt nướng tại chỗ nên hơi nóng, nhưng khi cuốn kèm với các loại rau và dưa cùng một lớp bánh ướt ở ngoài thì hợp nhau đến kì lạ. Cái nóng và thơm của thịt nướng kết hợp với rau sống đảm bảo làm bạn muốn ăn cho đến khi no mới thôi. Bát nước sốt hơi ngọt và sánh, vị rất vừa miệng nên dù không cần món thịt nướng thì chỉ riêng bát nước sốt cũng đủ ghi điểm cho những ai sành ăn nhất rồi.
